Những yếu tố cốt lõi của Học Thuyết Xã Hội của Giáo Hội Công Giáo về Truyền Thông và Mạng Xã Hội

Norberto González Gaitano

Thái độ chung của Giáo Hội đối với truyền thông là gì?

Mọi phương tiện truyền thông đều rất quan trọng đối với xã hội, và do đó cũng rất quan trọng đối với Đạo Đức Xã Hội Công Giáo. Kể từ Công Đồng Vatican II (Inter Mirifica 1-2), và đặc biệt với giáo huấn của Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II, cùng chứng tá về thái độ của ngài đối với các nhà báo và người làm truyền thông, Giáo Hội đã nhấn mạnh đến quan điểm tích cực của mình đối với truyền thông. Đồng thời, Giáo Hội liên tục kêu gọi sự phân định, vì “thế giới truyền thông đại chúng cũng cần đến ơn cứu chuộc của Chúa Kitô” (Rapido Sviluppo, # 4).

Liệu chúng ta có thể nói về đạo đức truyền thông không? Ai sẽ chịu trách nhiệm về điều đó?

Khi nói về các vấn đề đạo đức truyền thông, Giáo Hội chủ yếu xem xét những người làm việc trong lĩnh vực truyền thông hơn là các “công cụ” truyền thông xã hội. Việc nói về đạo đức chỉ có ý nghĩa khi có sự lựa chọn tự do. Vì vậy, vấn đề đạo đức chính không phải là các công cụ mà là cách con người sử dụng chúng.

Do đó, chúng ta có thể nói về các bổn phận đạo đức của nhiều nhóm khác nhau: các nhà sản xuất phương tiện truyền thông-chẳng hạn như nhà báo, biên kịch, đạo diễn phim, nhiếp ảnh gia, biên tập viên, v.v.; mà còn cả chủ sở hữu phương tiện truyền thông; chính quyền công; và thậm chí cả trách nhiệm của người sử dụng phương tiện truyền thông. Mặc dù “mọi người nói về ‘phương tiện truyền thông’ gây ra điều này hay làm điều kia, nhưng chúng không phải là những sức mạnh mù quáng của thiên nhiên nằm ngoài tầm kiểm soát của con người. Vì cho dù các việc truyền thông có đưa tới những hậu quả ngoài ý muốn, nhưng chính con người vẫn có sự lựa chọn sử dụng các phương tiện ấy vào các mục đích tốt hay xấu, theo phương cách tốt hay xấu” (xem Đạo đức trong Truyền thông, # 1; HTXHCG, # 560-561).

Các nguyên tắc đạo đức truyền thông có liên quan nhất là gì?

Để bắt đầu, phải nói rằng cộng đồng con người và con người là mục đích và thước đo của truyền thông. Các nguyên tắc và chuẩn mực đạo đức liên quan đến các lĩnh vực khác cũng áp dụng cho truyền thông xã hội: “các nguyên tắc đạo đức xã hội như liên đới, bổ sung, công bằng và công lý, chịu trách nhiệm khi sử dụng các nguồn lực chung và khi thi hành các vai trò được dân chúng tín nhiệm đều luôn luôn có thể áp dụng ở đây. Truyền thông phải luôn luôn trung thực, vì sự thật là điều căn bản để có sự tự do cá nhân và để xây dựng cộng đồng chân chính giữa con người với nhau” (Đạo đức trong Truyền thông, # 20). Sự thật còn đòi hỏi việc phổ biến thông tin có trách nhiệm; nội dung truyền thông không được cổ súy cho chủ nghĩa bài ngoại, phân biệt đối xử hoặc chủ nghĩa dân tộc trá hình dưới vỏ bọc lòng yêu nước (Pacem in Terris, 90). Trong trường hợp xung đột, truyền thông nên đứng về phía những người yếu thế—của các nạn nhân, chứ không phải của những người có quyền lực: “Các nhà hoạch định có một nghĩa vụ luân lý rất nặng là phải nhìn ra các nhu cầu và lợi ích của những người dễ bị tổn thương như những người nghèo, người lớn tuổi, trẻ sơ sinh, trẻ em và thanh thiếu niên, những người bị đàn áp và gạt ra ngoài, các phụ nữ và các thành phần thiểu số, người đau yếu, kẻ tàn tật – cũng như các gia đình và các tập thể tôn giáo” (Đạo đức trong Truyền thông, # 22). Đồng thời, điều này phải được thực hiện mà không lợi dụng những người dễ bị tổn thương vì mục đích ý thức hệ (HTXHCG, # 414-416, Pacem in Terris, 90).

 Cần lưu ý điều gì khi sử dụng phương tiện truyền thông?

“Bổn phận thứ nhất của những người sử dụng phương tiện truyền thông là nhận định và chọn lọc. Các bậc phụ huynh, các gia đình và Giáo Hội đều có những trách nhiệm rõ ràng không thể phủ nhận được” (HTXHCG, # 562). Trách nhiệm này có hai mặt: “quản lý” việc con cái sử dụng phương tiện truyền thông, và giáo dục con cái về nhân đức để nuôi dưỡng sự tiết độ, phát triển tư duy phản biện, và thúc đẩy sự phán đoán đúng đắn về giá trị. Người Công giáo có bổn phận được thông tin chính xác về đời sống của Giáo hội. Điều này, một mặt, đòi hỏi các tín hữu phải tìm kiếm các nguồn đáng tin cậy, và mặt khác, các mục tử phải minh bạch. Các tín hữu, các mục tử và những người làm việc trong lĩnh vực truyền thông của Giáo hội nên ý thức rằng họ đang phục vụ toàn thể hiệp thông của Giáo hội.

 Giáo hội có thúc đẩy tự do ngôn luận không?

Thưa có. Giáo hội bảo vệ quyền tự do ngôn luận, vốn có liên hệ mật thiết với quyền tự do tôn giáo. Nếu một trong hai không có nhau, chúng sẽ trở nên vô nghĩa, chỉ là một quyền tự do hình thức và bề ngoài. Cả quyền tự do ngôn luận và quyền tự do tôn giáo đều bị đe dọa trong xã hội ngày nay, đặc biệt là bởi những kẻ cực đoan tôn giáo và chủ nghĩa tương đối bất khoan dung. Trong trường hợp sau, con người trở thành đối tượng của cái mà các Giáo hoàng gần đây gọi là “chế độ chuyên chế” hay “chế độ độc tài của chủ nghĩa tương đối”. Không có chân lý, thì quyền lực sẽ cai trị. Những kẻ quyền lực thường đe dọa và thậm chí bịt miệng các tín đồ thông qua áp lực chính trị và kinh tế, thao túng, hoặc thậm chí là bạo lực tâm lý.

 Liệu có giới hạn nào đối với quyền tự do ngôn luận không?

Như đã nói về quyền tự do tôn giáo và lương tâm, “cần phải xác định những giới hạn chính đáng cho việc thi hành quyền tự do tôn giáo trong mỗi hoàn cảnh xã hội với sự thận trọng về mặt chính trị, căn cứ theo những đòi hỏi của công ích, và phải được xác nhận bởi nhà cầm quyền dân sự, thông qua những chuẩn mực pháp luật phù hợp với trật tự luân lý khách quan” (HTXHCG, # 422).

Chính quyền có thể và nên can thiệp không?

Chính quyền có thể và nên can thiệp khi cần thiết để “bảo vệ hữu hiệu và dàn xếp ôn hoà quyền lợi của mọi công dân, để chăm lo đầy đủ cho sự an bình công cộng vốn chỉ có được khi mọi người biết cùng sống với nhau trong công chính đích thực, và để bảo vệ được nền luân lý nơi cộng đồng” (Dignitatis Humanae, # 7).  

Điều gì làm cho phương tiện truyền thông xã hội khác biệt với các phương tiện truyền thông khác?

 Phương tiện truyền thông xã hội khác biệt với các phương tiện truyền thông “truyền thống” ở chỗ đối tượng của nó tích cực hơn, can thiệp vào quá trình truyền thông. Người dùng cũng là người tạo ra nội dung, chứ không chỉ là người tiêu dùng đơn thuần.

Các nền tảng truyền thông xã hội đã mở ra cả một thế giới, cho phép chúng ta chia sẻ cuộc sống, kiến ​​thức, niềm vui và nỗi buồn với người khác. Mặt khác, với truyền thông xã hội, ranh giới giữa công khai và riêng tư trở nên mờ nhạt hơn, và vô số “kết nối” có thể bị nhầm lẫn và thay thế các mối quan hệ đích thực.

Một số thách thức do truyền thông xã hội và các công nghệ mới khác đặt ra là gì?

Truyền thông xã hội và các công nghệ mới khác đặt ra những thách thức mới cho văn hóa nhân loại vì chúng đang định hình các mối quan hệ cá nhân và thay đổi các mối quan hệ gia đình và xã hội: “Ngày nay, các phương tiện truyền thông hiện đại, vốn là một phần thiết yếu của cuộc sống, đặc biệt là đối với những người trẻ, có thể vừa là sự hỗ trợ vừa là trở ngại cho việc giao tiếp trong và giữa các gia đình. Phương tiện truyền thông có thể là một trở ngại nếu chúng trở thành một cách để tránh lắng nghe người khác, để tránh tiếp xúc vật lý, để lấp đầy mọi khoảnh khắc im lặng và nghỉ ngơi, đến nỗi chúng ta quên rằng “im lặng là một yếu tố không thể thiếu của giao tiếp; thiếu nó, những lời nói giàu nội dung không thể tồn tại” (Đức Giáo hoàng Bênêđictô XVI, Sứ điệp Ngày Truyền thông Thế giới 2012).

 Phương tiện truyền thông có thể hỗ trợ giao tiếp khi chúng cho phép mọi người chia sẻ câu chuyện của họ, giữ liên lạc với bạn bè ở xa, cảm ơn người khác hoặc tìm kiếm sự tha thứ của họ, và mở ra cánh cửa cho những cuộc gặp gỡ mới. “Bằng cách ngày càng nhận thức rõ hơn về tầm quan trọng sống còn của việc gặp gỡ người khác, (…) chúng ta sẽ sử dụng công nghệ một cách khôn ngoan, thay vì để bản thân bị nó thống trị. Ở đây cũng vậy, cha mẹ là những nhà giáo dục chính, nhưng họ không thể bị bỏ mặc với những thiết bị của riêng mình. Cộng đồng Kitô giáo được kêu gọi giúp họ dạy trẻ em cách sống trong môi trường truyền thông theo cách phù hợp với phẩm giá của con người và phục vụ lợi ích chung” (Đức Giáo hoàng Phanxicô, Sứ điệp Ngày Truyền thông Thế giới 2015).

Nguồn: familyandmedia.eu

Lm Phêrô Phạm Minh Triều, CM chuyển ngữ